Placemaking ontrafeld

Wat gebeurt er in Den Haag dat we kunnen beschouwen als placemaking? In opdracht van de gemeente Den Haag heeft een onderzoeksteam van de Erasmus Universiteit, De Haagse Hogeschool en Zuijderwijk Stadssociologie hier onderzoek naar verricht. Maar wat houdt placemaking precies in?

De laatste decennia hebben heel wat auteurs zich over deze vraag gebogen. Een belangrijke overeenkomst in hun definities is dat placemaking draait om het veranderen van een plek op zo’n manier dat hij plezieriger en interessanter wordt voor mensen, en dat ze zich er ook meer thuis gaan voelen. Een kernachtige definitie is: placemaking is het proces waarbij ruimte (space) wordt getransformeerd in een betekenisvolle plek (place).

Drie kernbegrippen komen steeds weer terug bij placemaking:

• Transformatie: placemaking heeft als doel om ruimte te veranderen.
• Thuisgevoel: door placemaking krijgen mensen een sterkere band met de plek en met elkaar.
• Betrokkenheid: gebruikers van de plek zijn betrokken bij de verandering, en alleen al daardoor kunnen ze een sterkere band met hun omgeving krijgen.

Placemaking in Den Haag

Wat gebeurt er in Den Haag op het gebied van placemaking? Om die vraag te beantwoorden, analyseerden hoofdonderzoekers Stefanie Schuddebeurs en Naomi Rommens 38 initiatieven in de stad. Daarbij gebruikten ze onder andere de typologie van Mark Wyckoff, een Amerikaanse wetenschapper op het gebied van placemaking. Wyckoff onderscheidt vier typen:

Standaard placemaking: verzamelnaam voor grote en kleine placemaking-activiteiten die draaien om het creëren van een prettige openbare ruimte.
Strategische placemaking: placemaking met een economische impuls als doel.
Creatieve placemaking: initiatieven die draaien om kunst in de openbare ruimte.
Tactische placemaking: kleine, snelle en goedkope initiatieven om de leefomgeving te verbeteren.

Hoofdonderzoekers Schuddebeurs en Rommens constateren dat alle vier de vormen van placemaking uit deze typologie in Den Haag terug zijn te vinden. Als de vier vormen van placemaking met elkaar worden vergeleken, springt een aantal punten in het oog.

• Standaard placemaking draait in Den Haag vaak om het creëren van meer groen en ontmoetingsplekken in de openbare ruimte. Het initiatief ligt meestal bij bewoners, maar ook woningcorporaties hebben doorgaans een belangrijke rol. Standaard placemaking lijkt op tactische placemaking, maar de initiatieven duren vaak langer en zijn meer structureel. Een voorbeeld is de transformatie van Cromvlietplan tot wijkpark.
• Opvallend is dat strategische placemaking zich vooral afspeelt rond grote, leegstaande panden en in delen van Den Haag die hoog op de beleidsagenda van de gemeente staan, zoals Zuidwest, de Binckhorst en het gebied rond de NS-stations. De gemeente Den Haag heeft een voortrekkersrol in strategische placemaking, blijkt uit de analyse. Bewoners en gebruikers hebben niet altijd een duidelijke rol. Denk aan de invulling van het voormalig gebouw van ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid.
• Tactische placemaking in Den Haag draait vaak om vergroening middels wat kleinere en vaak tijdelijke ingrepen in de openbare ruimte. Meestal komt het initiatief van bewoners of maatschappelijke organisaties. De gemeente maakt het vooral mogelijk, door belemmeringen weg te nemen en vergunningen te verlenen. Voorbeelden van tactische placemaking in Den Haag: CarWeide in de Binckhorst, de WijWeibank in de Weimarstraat.
• Creatieve placemaking in Den Haag betekent vaak kunst op de muur: muurschilderingen, graffiti of poëzie. Maatschappelijke organisaties en sociaal ondernemers spelen vaak een rol om deze vorm van placemaking tot stand te brengen. Bewoners worden vaak wel betrokken bij het maken van de plannen, maar hebben slechts een enkele keer het voortouw.

Samenwerking en rol gemeente

Placemaking in Den Haag is bijna altijd een samenwerking tussen commerciële en niet-commerciële partijen in de stad en de gemeente. Als bij die samenwerking veel partijen zijn betrokken, kan dat leiden tot stroperigheid. De ervaring van partijen in de stad met de gemeente zijn wisselend. Sommige initiatiefnemers hebben een heel goed contact met de gemeente. Anderen vinden de wisselwerking met de gemeente lastig, bijvoorbeeld omdat ze te maken hebben met verschillende afdelingen of omdat interne procedures lang duren. Structureel contact zou dit kunnen verzachten.

Gemeenschap en eigenaarschap

Een belangrijk resultaat van placemaking is dat bewoners en gebruikers van de stad een thuisgevoel krijgen bij een bepaalde plek. Uit de analyse van Haagse initiatieven blijkt dat een belangrijk element van dat thuisgevoel schuilt in het versterken van de gemeenschap. Als mensen samenwerken bij placemaking, snijdt het mes aan twee kanten: mensen krijgen meer binding met de plek én met elkaar. Net zo belangrijk voor dat thuisgevoel is eigenaarschap. Als bewoners zich betrokken voelen en kunnen meebeslissen over placemaking, voelen ze zich meer verbonden met de plek waar het om gaat.

Resultaten en eindproducten

Het onderzoek heeft de volgende resultaten en eindproducten opgeleverd:

• Placemaking ontrafeld: Een literatuurstudie naar de vele dimensies van placemaking (pdf)
• Haagse placemaking in beeld: Een analyse van placemaking-initiatieven in Den Haag (pdf)
• Haagse placemaking, de weg vooruit!  Strategische aanbevelingen aan de gemeente Den Haag (pdf)
• Samen werken aan inclusieve placemaking: Inzichten en adviezen voor de gemeente Den Haag (pdf)
• Haagse placemaking: Tools en tips (pdf)
• Hand-out Placemaking : de basis (pdf)
• Hand-out Placemaking: in Den Haag (pdf)