Digitale Bibliotheek

In het tijdperk van Open Science wordt er veel gesproken over het publiceren van onderzoeksdata om de data beter te benutten. Subsidieverstrekkers zoals NWO, SIA en ZonMw verwachten dat de data van gefinancierde onderzoeksprojecten toegankelijk worden gemaakt voor een breed publiek, met respect voor de FAIR-data principes. Het verzamelen van nieuwe data kost geld en de gepubliceerde data worden nog zelden goed benut. Daarom is het belangrijk vooraf je onderzoek kritisch beoordelen of het verzamelen van nieuwe data noodzakelijk is.  Het beoordelen van bestaande datasets op hun relevantie voor een nieuw onderzoeksproject hoort bij de voorbereidingsfase van elk onderzoeksproject.

Allereerst kun je de data hergebruiken in je eigen onderzoek. Je kunt zowel de gehele dataset als enkele onderdelen van de dataset hergebruiken. Daarnaast kun je andere data als referentie gebruiken om je eigen resultaten te vergelijken. Je zou ook kunnen overwegen om bestaande gevalideerde onderzoekstools, zoals vragenlijsten, te benutten. Afhankelijk van de gebruiksrechten kun je de vragenlijsten in hun geheel hergebruiken, enkele onderdelen ervan combineren met vragen uit andere vragenlijsten, of ze integreren met je eigen vragen, of je er simpelweg door laten inspireren.

Soms zul je de resultaten van andermans onderzoek willen repliceren, beoordelen of herinterpreteren om zo een basis te leggen of context te bieden aan je eigen onderzoek. Je kunt dus overwegen de literatuurreview uit te breiden door de datasets te beoordelen waarop de publicaties in je literatuurlijst zijn gebaseerd.

Gepubliceerde datasets zijn voornamelijk te vinden in data repositories of data-archieven. De Hogeschoolbibliotheek biedt toegang tot de Data Citation Index (DCI) . Dit is een multidisciplinaire index met wetenschappelijke onderzoeksdata gelanceerd in 2012 binnen de Web of Science databanken. Met de index vind je de onderzoeksdata zelf maar ook de gerelateerde publicaties gebaseerd op de dataset. De index bevat repositories die metadata in het Engels publiceren of op zijn minst voldoende beschrijvende (metadata) informatie in het Engels kunnen verstrekken.

In Nederland zijn er 79 data repositories, waarvan twee belangrijke en internationaal erkende archieven – DANS data stations en 4TU.ResearchData – met het kwaliteitskeurmerk CoreTrustSeal. Je kunt ook wereldwijd zoeken naar data repositories in het register van data repositories - Re3data. Een overzicht van belangrijke data repositories wordt ook aangeboden door Open Access Directory. Daarnaast zijn er diverse manieren om geschikte datasets te vinden. Je kunt bijvoorbeeld starten door een uitvraag te doen binnen je eigen netwerk. Informatie over gepubliceerde datasets is eveneens beschikbaar via wetenschappelijke literatuur. Naast reguliere tijdschriften bestaan er ook data journals waarin datasets worden besproken. Informatie over de toegang tot data die verzameld worden door publieke instellingen is doorgaans te  vinden op de websites van deze organisaties.

• Allereerst beoordeel je de dataset op relevantie voor je onderzoeksvraag. Hierbij kijk je naar de thematiek, geografische en temporale dekking. 
• Het doel van het hergebruiken van de data is ook van belang, waarbij je let op de verschillende soorten data. Zo kun je bijvoorbeeld de ruwe data nodig hebben om deze opnieuw te analyseren, de verwerkte data of datadocumentatie om resultaten van anderen te verifiëren, of een lege vragenlijst om in te zetten voor nieuw onderzoek. 
• Het hergebruik van data moet worden toegestaan door de licentie. Het feit dat de data gepubliceerd is, betekent niet automatisch dat je de data mag hergebruiken. 
• Technische beperkingen kunnen ook een rol spelen; bijv. als de data niet in open formaten worden gedeeld, kan het gebruik ervan bemoeilijkt worden door specifieke softwarevereisten. 
• Daarnaast zijn uitgebreide metadata op het niveau van het project, bestanden, en data essentieel om de data goed te kunnen begrijpen. Controleer of de data voorzien zijn van volledige documentatie of gekoppeld zijn aan gerelateerde publicaties waarin meer informatie over de dataset beschikbaar is.

Wanneer je geschikte data hebt gevonden en gebruikt, vergeet dan niet de dataset te citeren. De instructies voor datacitatie vind je doorgaans bij elke dataset in een data repository. Pas de citatiestijl aan die je gebruikt in je manuscript. Een datacitaat bestaat over het algemeen uit de volgende onderdelen: auteur, titel, publicatiejaar, uitgever, versie, en persistent identifier.

Naast data kun je in je onderzoek ook gevalideerde onderzoeksinstrumenten hergebruiken die door andere onderzoekers zijn ontwikkeld. Dit zijn bijvoorbeeld een vragenlijst, een gestructureerd interview of een observatieschema. 

Waar vind je onderzoeksinstrumenten? 

Onderzoeksinstrumenten kun je – net als data – in data repositories vinden, bijvoorbeeld in DANS Data Stations, 4TU.ResearchData of het OSF-platform. Informatie over onderzoeksinstrumenten, vertalingen en adaptatie van bestaande vragenlijsten, en reviews van tools kun je vinden in wetenschappelijke artikelen. Behalve de teksten van publicaties te lezen, let je ook op bijlagen waarin instrumenten kunnen staan en citaties waarin ze kunnen worden genoemd. Je kunt ook collega’s of andere experts in het veld vragen naar de door hen ontworpen instrumenten. 

Waarop moet je letten? 

Het is belangrijk om te beseffen dat het zoeken naar instrumenten en het verkrijgen van toestemming tijd kost. Sommige instrumenten zijn gratis beschikbaar, maar er zijn ook commerciële tools waarvoor je zult moeten betalen. Zelfs als een onderzoeksinstrument is gepubliceerd en toegankelijk, betekent dat niet automatisch dat je het kunt hergebruiken; je moet letten op de gebruikslicentie. Bij het beoordelen van instrumenten moet je nagaan of ze betrouwbaar en valide zijn. Een gevalideerd onderzoeksinstrument is een getest instrument waarmee duidelijk is wat het meet en dat daadwerkelijk meet wat het zou moeten meten. Als je een vragenlijst wilt vertalen die oorspronkelijk in een andere taal is opgesteld, is het noodzakelijk om een formele vertaalprocedure te volgen, die ook de adaptatie aan een nieuwe culturele en maatschappelijke context inhoudt.