Kunst en mensenrechten: een krachtige combi

Pablo Picasso, Billy Holiday, Banksy, Dave Eggers, Loesje, Jeroen van Merwijk. De een leefde in de vorige eeuw, de ander nu. De een zingt, de ander schrijft of schildert. Allemaal zijn het kunstenaars die met hun werken aandacht vragen voor het belang van mensenrechten. En met hen velen, wereldwijd en in alle kunstvormen. Bij De Haagse onderzoeken 26 studenten de relatie tussen kunst en mensenrechten tijdens de minor ‘Peace building, justice & human rights’ die in januari van start ging. Ze verdiepen zich niet alleen in kunst van anderen, maar gaan ook zelf aan de slag met het maken van posters. En het resultaat kun je eind deze maand zelf zien!

Kunst is een krachtig instrument voor pleitbezorging en bewustmaking van de mensenrechten. Het kan taal- en zelfs culturele barrières overbruggen. Neem bijvoorbeeld het schilderij dat Picasso in 1937 maakte over de bombardementen van de Spaanse stad Guernica. Misschien weet je niets van de Spaanse burgeroorlog, maar als je naar het schilderij kijkt roept het, ook bijna 100 jaar later, emoties op. Het schilderij vertelt je niet alles, maar moedigt je aan na te denken, het onderwerp verder te onderzoeken en aan jouw tijd en visie te verbinden.

Bewustzijn creëren

Mi Jung van der Velde, docent Bestuurskunde/Overheidsmanagement, coördineert de minor: “Als we aan mensenrechten denken, dan denken we vaak aan internationale verdragen, de mensenrechtenadvocaten en de organisaties die zich inzetten voor mensenrechten zoals Amnesty International. En natuurlijk komen die ook langs in ons onderwijs. Het Vredespaleis staat bij wijze van spreken in onze achtertuin en onze studenten doen stages en praktijkopdrachten bij allerlei internationale organisaties op het gebied van mensenrechten. Maar wij vinden het belangrijk dat onze studenten daarnaast ook stil staan bij de vraag wat mensenrechten betekenen in ons dagelijkse leven, voor mensen zoals jij en ik. En dat mensenrechten niet statisch zijn, maar ook afhangen van onze eigen visie.” De keuze voor de verbinding met kunst was snel gemaakt. “Kunst is niet alleen een krachtig middel om jezelf uit te drukken, het helpt ook bewustzijn te creëren bij anderen’, vertelt Mi Jung, die zelf graag danst.

Eigen mening vormen

Tijdens de minor maken de studenten een poster over een thema naar keuze. Kunstenaar Johan Nieuwenhuize ondersteunt de studenten hierbij. “Wie kunst maakt, gebruikt het recht van zijn of haar vrijheid van meningsuiting. Er zijn wereldwijd nog altijd landen waar dit recht geschonden wordt, waar kunstenaars niet vrij kunnen dansen of muziek kunnen maken”, vertelt Johan. “Er zijn veel kunstenaars die het thema mensenrechten terug laten komen in hun werk. Door hun visie te delen, geven ze hun publiek de kans om er zelf over na te denken. Dat wil ik de studenten graag meegeven: dat kunst een manier is om een boodschap over te brengen, dat je de toeschouwer de kans geeft om de boodschap te vinden en de vrijheid die zelf te interpreteren.”

Kinderen zichtbaar maken

Margarita Meier is 4e jaars International Public Management, volgt de minor en houdt van kunst. Ze schildert zelf en gaat graag naar musea: “Deze minor is een combinatie van 2 passies van me. Ik werk sinds het begin van mijn studie als vrijwilliger bij UNICEF, de internationale organisatie die kinderen wereldwijd helpt bij het overwinnen van armoede, ziekte, geweld en discriminatie. En ik ben al 12 jaar met kunst bezig. Als thema voor mijn poster heb ik kinderrechten gekozen. Als je kijkt naar alle oorlogen conflicten en geweld in onze wereld, dan is het verhaal van kinderen vaak onzichtbaar. Dat doet me pijn en daar wil ik meer aandacht voor vragen. Kinderen hebben geen stem in de conflicten, maar het gaat ook om hun leven en hun toekomst.”

Ongelofelijke pech

Ook Hisjaam Bhikhie, 3e jaars Communication and Multimedia Design (CMD), wil aandacht voor de rechten van het kind. “Ik wil aandacht vragen voor de rechten van kinderen wereldwijd, en speciaal voor kinderen van vluchtelingen. Kinderen kunnen sowieso niet uitspreken wat hun behoeften zijn en wat ze willen. Dat geldt voor elk kind, maar voor kinderen op de vlucht of ver van hun eigen land door onveilige situaties, geldt dat des te meer. Zij moeten vaak vreselijke omstandigheden doorstaan: geen dak boven hun hoofd, geen veilige plaats om te slapen, geen toegang tot schoon water, voedsel, onderwijs en die lijst gaat maar door. Ik vind dat deze kinderen dat niet verdienen. In feite is het een kwestie van geluk: de plaats waar je wieg staat. Ze hebben ongelofelijke pech én net zoveel rechten als kinderen die wel in vrede en met toegang tot onderwijs en zorg kunnen opgroeien.” Als CMD-student ziet hij, naast de inzet van kunst, ook mogelijkheden om mensen met bijvoorbeeld online campagnes bewust te maken van mensenrechten.

Vrouwenrechten

Hannah Kerkhoff, 2e jaars International Communication Management, wil meer aandacht voor vrouwenrechten. “Ik ben onder bevoorrechte omstandigheden opgegroeid. Eigenlijk in de spreekwoordelijke perfecte bubbel. En ik heb altijd de mensenrechten en ook de vrijheid van meningsuiting voor lief genomen. Toen ik begon te reizen, spatte die perfecte bubbel uit elkaar. Ik werd daadwerkelijk blootgesteld aan mensenrechtenschendingen. En ik realiseerde me wat het betekent als je geen vrijheid van meningsuiting hebt. De minor is een goede manier om te leren hoe je bewustzijn creëert, bij jezelf en bij je publiek.” Hannah gaat een poster maken over rechten van de vrouw. “Ik heb een tijdje in een hele arme streek van Egypte gewoond. Het leek wel of de tijd had stilgestaan. De vrouwen hadden geen recht om vrij te werken, ze konden niet hun eigen beslissingen nemen. Dat heeft veel indruk op me gemaakt. Ik besefte me toen hoe veel vrijheid en het recht om jezelf te ontwikkelen waard zijn.”

Kom je kijken?

Alle posters kun je zien op donderdag 24 maart vanaf 16.00 uur bij De Haagse (Expositieruimte tussen de Kennedy Room en de Mandela Room). De tentoonstelling wordt geopend door Saskia Bruines, wethouder Economie, Internationaal, Dienstverlening bij de gemeente Den Haag. En ook (of nog een keer) tijdens het festival Faith In Human Rights dat het lectoraat Wereldburgerschap eind dit jaar organiseert. Johan: “Je kunt niet instant effect kunt verwachten als je met kunst aandacht wil vragen voor mensenrechten. Met kunst communiceer je indirect, dat heeft tijd nodig. Maar dat neemt niet weg dat de impact van kunst groot kan zijn. Als kijker moet je nadenken, je eigen mening vormen over wat je ziet of hoort. Je bouwt een relatie op met het kunstwerk, misschien moet je het kunstwerk nog een keer zien en nog een keer. En langzamerhand vorm je als kijker je eigen mening, word je je bewust van hoe jij er tegenaan kijkt.”

Meer horen, zien of lezen?

• Lees meer over het schilderij ‘Guernica’ van Pablo Picasso, een van de krachtigste anti-oorlogsschilderijen aller tijden.
• Luister naar ‘Strange Fruit’ van Billy Holiday uit 1939, ook bekend als een van de eerste grote protestsongs in de geschiedenis.
• Lees ‘The Circle’ van Dave Eggers, een roman over sociale media, transparantie, privacy, vrijheid. Ook uitgebracht als film!
• Kijk naar (en lees meer over) het kunstwerk van Banksy over het vluchtelingenbeleid van de Franse regering.
• Kijk naar de posters van Loesje over mensenrechten.
• Luister naar‘Mensenrechten zijn van iedereen’ dat de Nederlandse Jeroen van Merwijk schreef.

• Faith in Human Right #2 Het recht op schoonheid

Over Faith in Human Rights

Het IofC-programma Faith in Human Rights (Geloven in Mensenrechten) werkt toe naar de viering van 75 jaar Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, op 10 december 2023. Het Haagse Vredespaleis is hiervoor al gereserveerd.