Leren in én over living labs

Living labs zijn hot. Het zijn dé plekken waar we samen onderzoek doen naar, leren over en werken aan een nieuwe toekomst. Maar je zou in die zoektocht naar nieuwe technieken en systemen bijna iets vergeten. Namelijk dat living labs zelf óók nog best nieuw zijn! Gelukkig houden collega’s ons scherp met onderzoek naar de werking van labs zelf. Wat zijn de ideale condities om tot succesvolle innovaties te komen? Dat onderzoeken we in het project Future-Proof Labs. Anja Overdiek en Gabriela Bustamante vertellen erover.

Aan onderzoeksmateriaal geen gebrek: alleen al in de duurzame energietransitie neemt kenniscentrum Mission Zero met onderzoek deel aan zo’n vijftien living labs. Anja: ‘Voor ons onderzoek selecteerden we vier labs op basis van wie de initiatiefnemer was. Het maakt natuurlijk nogal verschil of de drijvende kracht achter een lab een overheidsinstelling is, een onderwijsinstelling, de industrie of een burgercollectief. Zo ligt in ‘burgerlabs’ meestal veel meer nadruk op het sociale aspect en in industriële labs veel meer op de techniek. Allebei is prima, maar alleen als het een bewuste keuze is. Met ons onderzoek willen we labs erop attent maken hoe ze werken en hoe anderen het doen. Zo kunnen ze nóg beter met elkaar reflecteren: wat doen we en waarom? En natuurlijk: lukt dat ook? Die reflectie is heel belangrijk. Zo voorkom je dat deelnemers langs elkaar heen praten en werken.’    

Succesvol cocreëren

Gezamenlijke verwachtingen zijn heel belangrijk legt Gabriela uit. ‘Veel mensen zien experimenteren als de basisactiviteit van een living lab, maar cocreatie is de échte kern. Juist omdat in labs verschillende expertises, visies en belangen verzameld zijn, kun je komen tot duurzame oplossingen. Namelijk omdat ze voor iederéén werken. Een van onze afstudeerders werkt nu aan een tool om individuele motivaties te vertalen naar collectieve doelen, om tot een gevoel van gezamenlijkheid te komen. We kijken ook naar tools om onderling vertrouwen te vergroten en we experimenteren met zogenoemde ‘boundary objects’. Dit zijn neutrale elementen of voorwerpen om het gesprek op gang te brengen. Zo brachten studenten in een lab rond agrarische innovaties het element water in. Wat betekent water voor telers, voor buurtbewoners en voor de gemeente? Zo komt iedereen uit zijn eigen bubbel en ontstaat makkelijker een gezamenlijk vertrekpunt.’

Meer impact

Future-Proof Labs is zeker niet het eerste onderzoek naar labs. Anja en Gabriela werkten al eerder samen aan onderzoek rondom labs in Future-Proof Retail en er is ook uit andere sectoren al veel kennis beschikbaar. ‘Ieder lab is per definitie anders, omdat je te maken hebt met verschillende stakeholders, verschillende onderwerpen en verschillende omgevingen. Toch zien we dankzij eerder onderzoek dat elk labproject door bepaalde fases gaat’, vertelt Anja. ‘Hoe meer kennis we verzamelen over de werking van labs, hoe beter we labdeelnemers en facilitatoren een wegwijzer kunnen bieden. “Kijk: dit kun je ongeveer verwachten, en dit zijn suggesties om daarmee om te gaan.” Op die manier denk ik dat we met ons onderzoek de topsectoren echt van dienst kunnen zijn, en dat zij meer impact kunnen maken met hun innovaties in labs.’