Associate lector: Anja Overdiek en Baldiri Salcedo Rahola

"Ik wil van de wereld een betere plek maken om te wonen”

De Haagse Hogeschool kent sinds 2020 de functie van associate lector. Anja Overdiek en Baldiri Salcedo Rahola voeren binnen deze nieuwe, autonome rol een eigen onderzoekslijn uit. Met methode-onderzoek over labs en onderzoek naar smart grids in de gebouwde omgeving versterken zij Kenniscentrum Mission Zero. “Onze missie ‘nul op de vervuilingsteller’ klinkt als een utopie. Maar een duurzame en circulaire toekomst wordt werkelijkheid als we nu stappen zetten en het systeem veranderen.” 

De missie van Mission Zero is helder: een economie realiseren die draait op duurzame energie en herbruikbare grondstoffen en materialen. Om die missie te laten slagen, zet het kenniscentrum in op de transitie van systemen. “Het energiegebruik, het voedselgebruik, eigenlijk de hele economie moet op de schop”, aldus Anja. 

Circulaire toekomst 

De toekomst ligt, als het aan het kenniscentrum ligt, bij circulariteit en energieneutraliteit in productie en consumptie. “Om daar te komen, zijn vier aspecten belangrijk”, vervolgt Anja. “Techniek, maatschappij, economie en governance. Zo hebben we nieuwe technieken nodig voor bijvoorbeeld een circulaire voedselproductie, een breed draagvlak in de maatschappij, goede businessmodellen en een sterke organisatie om bijvoorbeeld wijken energieneutraal te maken.” 

Om de hoge ambities van het kenniscentrum werkelijkheid te laten worden, zijn nieuwe netwerken van producenten, consumenten en overheden nodig. Anja: “We moeten samenwerken en om mensen bij elkaar te krijgen, willen we ervoor zorgen dat onze onderzoeksprojecten echt impact hebben. We vergelijken de rol van onze projecten graag met de komst van wolven in een natuurgebied. Dat heeft verstrekkende gevolgen. Herten gaan ergens anders grazen, weilanden worden bos en uiteindelijk verandert de stroom van de rivier. Dan maak je impact.” 

Labs 

Om partijen bij elkaar te brengen, samen experimenten te doen en nieuwe systemen te ontwikkelen werkt het kenniscentrum met labs. “En die zijn heel belangrijk voor onze wolvenstrategie.” In een lab werken minstens drie spelers met elkaar: overheden, kennisinstellingen, ondernemingen en soms ook burgers. Kenniscentrum Mission Zero werkt inmiddels samen met circa 15 labs, waaronder Living Labs, Field Labs, City Labs en Universiteitslabs.  

Impact

Anja zoekt over meerdere labs heen naar interventies die het beste werken. “Ik kijk welke impact deze interventies en experimenten hebben en hoe je die impact kunt meten. Het kenniscentrum gaat over het aanjagen van innovaties. Mijn inzet richt zich op de onderzoeksvraag hoe je nog beter kunt leren en onderzoeken in labs. Maar labs gaan ook over samenwerken. Stakeholders als de burger, een gemeente of een kennisinstelling hebben allemaal verschillende uitgangspunten en verwachtingen. Dat is een uitdaging die nu elke onderzoeker alleen aangaat. In mijn onderzoekslijn zoeken we transdisciplinair naar succesvolle transitieprocessen. We brengen in kaart wat de overlap is tussen de verschillende projecten en leren zo van elkaar.”   

“Energietransitie is een maatschappelijk en niet een technologisch probleem.” 

Systeemverandering 

Ook het onderzoek van Baldiri gaat uiteindelijk om samenwerking tussen verschillende belangen en invalshoeken. “Technisch is alles mogelijk. Maar mensen nemen beslissingen en doen dat vanuit verschillende perspectieven. Bij een systeemverandering als de energietransitie is draagvlak erg belangrijk. Bij projecten zijn al snel tientallen partijen betrokken. De uitdaging is om de gemeenschappelijke deler te vinden. Energietransitie is een maatschappelijk en niet een technologisch probleem.” 

Nieuwe mogelijkheden 

Het onderzoek van Baldiri richt zich op de energietransitie in de gebouwde omgeving door gebouwen te koppelen aan een smart grid, een systeem dat de vraag naar energie beïnvloedt aan de hand van het actuele aanbod van energie. Baldiri: “Gebouwen zijn er niet alleen om te wonen en te werken, maar kunnen ook producenten van energie worden. Mijn onderzoek richt zich op nieuwe mogelijkheden. En daarbij gaat het zeker niet alleen om techniek, maar ook om bijvoorbeeld de economische haalbaarheid. Bij de verandering van een systeem spelen er veel aspecten mee.” 

Dismatch 

De energieopwekking is tot op heden vooral top-down: grote energiecentrales leveren energie aan iedereen. Dat verandert doordat steeds meer zonnepanelen aan het net leveren. “Iedereen kan tegenwoordig energie opwekken. Met zonnepanelen gebeurt dat als de zon schijnt. Daardoor ontstaan er pieken op het elektriciteitsnet die het net letterlijk kapot kunnen maken. Er is kortom een dismatch tussen het aanbod van energie en de productie.” 

Smart grid  

Een smart grid biedt de oplossing. “Zie een smart grid als een extra opslagsysteem. Op elk gewenst moment neemt en levert het energie. Smart grids worden steeds slimmer en kunnen autonoom beslissingen nemen.” Zo voorspelt het systeem de productie en de vraag aan de hand van onder meer de weersvoorspelling, historische data en het jaargetijde. “Dat verandert het businessmodel en maakt de weg naar een snelle energietransitie mogelijk.” 

Schoolgebouw als learning lab 

Baldiri gebruikt het schoolgebouw van De Haagse in Delft als learning lab. “Samen met studenten analyseren we de data van de energie-efficiënte installatie. En dat is een win-winsituatie. De student krijgt de kans om in de praktijk te leren en wij hebben voor ons onderzoek meer mankracht beschikbaar. Bovendien hebben studenten een open blik, en dat is hard nodig voor ons experimenteel onderzoek.” 

Eigen onderzoekslijn 

Beide onderzoekers zeggen in hun rol als associate lector meer te kunnen bereiken dan als docent-onderzoeker of senior onderzoeker. Anja: “Als associate lector heb je je eigen onderzoekslijn. Het ondersteunt de kwaliteit van het onderzoek.” Bovendien werk je, volgens Baldiri, breder en multidisciplinair. “Als onderzoeker werk je binnen een thema; een associate lector kan breder werken vanuit meerdere perspectieven. En dat is belangrijk om draagvlak te creëren.”  

Gepassioneerd 

De passie en gedrevenheid is groot bij beide associate lectoren. “Duurzaamheid en inclusiviteit zijn”, aldus Anja, “de meest belangrijke doelen waarvoor je je talent op dit moment kunt inzetten.” Baldiri: “Onze toekomst is afhankelijk van de vooruitgang die we boeken bij de energietransitie. Ik wil van de wereld een betere plek maken om te wonen. Daar zet ik mij iedere dag voor in.”