'Besef je dat je via Teams niet boos op mij kunt worden?'

Lector Filosofie en Beroepspraktijk Chris Detweiler houdt op 16 maart zijn intreerede

Wie met lector Chris Detweiler in gesprek raakt, wordt steeds nieuwsgieriger. En dat terwijl hij meer vragen stelt dan antwoorden geeft. Vragen bij innovaties om te innoveren. Bij de algoritmen van Facebook. De technologie achter MS Teams. De zachte drang in een gezondheidsapp. Als lector Filosofie en Beroepspraktijk bij het kenniscentrum Global and Inclusieve Learning bevraagt hij onze omgang met technologieën. Waarom moeten we dingen bevragen die vanzelfsprekend zijn? In de aanloop naar zijn intreerede op woensdag 16 maart een gesprek over de impact van filosofie op de beroepspraktijk.

Het imago van de filosofie heeft te lijden onder de stoffige bustes van Hegel, Kant, Schopenhauer en soortgenoten. Ze hebben hun plek verdiend in de canon van wijsgeren, maar staan daarmee ook direct eeuwen ver van ons af. Chris: “Die canon laat ik graag voor wat hij is. Ik ga met mensen in gesprek over de vragen die bij het nu horen. Ik bevraag hun vanzelfsprekendheden. Daarmee ben je soms wél de man die met zijn vragen een feestje komt bederven.”

Als voorbeeld noemt hij het belangrijke thema innovatie. “Dat staat ook bij ons op De Haagse hoog in het vaandel. Maar wat bedoelen we nou met innovatie? Is dat per definitie goed? Of mogen we ook moeite steken in het behoud en onderhoud van dingen? Als ik met zulke vragen kom, zie ik ze denken: heb je hém weer …! Maar kijk nou eens naar de Verenigde Staten waar ik vandaan kom. Daar kost de innovatie van militaire technologieën miljarden. Terwijl dammen, wegen en bruggen in rap tempo afbrokkelen. De staat van de infrastructuur van de VS hoort eerder bij een land in verval dan bij een hoogstaande economie. Waarom richt je je dan volledig op glimmende nieuwe dingen?”

Leven met technologie

De focus van zijn filosofisch onderzoek ligt in de vraag hoe we leven met technologie. “Het dóet wat met je als je technologie gebruikt. Neem het vuistdikke boek met stadsplattegronden dat uit zo ongeveer alle auto’s is verdwenen. We hebben het ingeruild voor de navigatietool, al dan niet netjes verwerkt in het dashboard. Delegeer je iets aan de technologie, dan doe je het zélf niet meer. Dan raak je vaardigheden kwijt.”

“Mensen hebben nooit echt zónder technologieën geleefd. En dan bedoel ik al het gereedschap dat men nodig heeft. Ook de mensen die in de steentijd prachtige rotstekeningen maakten, gebruikten simpele technologie om kleuren te mengen of op de steen aan te brengen. Eeuwenlang hebben we de technologieën kunnen begrijpen. Nu zien we steeds meer technologieën die we níet begrijpen. Denk aan AI. We vertrouwen daar in toenemende mate op. We delegeren er steeds meer aspecten van ons leven aan. Als je beseft hoe belangrijk technologie in ons leven is, hoe leef je daar dan goed mee? Hoe kunnen we de technologieën duiden waarmee we leven? Welk wereldbeeld zit erachter?”

Nu zien we steeds meer technologieën die we níet begrijpen

“De moderne technologieën zijn zo ontworpen dat je nauwelijks dóórhebt dat je ze gebruikt. Net zoals we avonden eindeloos op Facebook kunnen scrollen.”

Vanzelfsprekendheid verdwijnt

Is daar wat mis mee, dan? “Niet als je je ervan bewust bent dat je mensen aan het waarnemen bent via een technologie die anderen hebben gemaakt. Ken jij de makers? Welke inspraak heb je gehad? Sluit hun technologie aan op hoe jíj de wereld ziet? Weet je welke prioriteiten aan algoritmen ten grondslag liggen? Dat soort vragen moet je blijven stellen, voordat je de grote vraag stelt: hoe willen we dat we met deze technologieën leven? Door de vragen te stellen, verdwijnt de vanzelfsprekendheid.”

Is die vanzelfsprekendheid dan altijd schadelijk? Chris: “Nee, wij praten nu via MS Teams met elkaar. Ik zie op mijn scherm dat er een deur in je kantoor zit. Gelukkig heel vanzelfsprekend. Dat wij nu digitaal dit interview doen, vinden we ook vanzelfsprekend. Je kunt hier liken, een handje opsteken. Maar besef je wel dat je in Teams niet boos op mij kunt worden? Dat icoontje hebben ze weggelaten in de interface. Technologie brengt ons veel, maar reduceert ook mogelijkheden. Die zien we wat minder, omdat we zo onder de indruk zijn van de innovatie.”

Verbazingwekkend ingrijpend

Hij noemt een volgend voorbeeld: de gezondheidsapps, technologische juweeltjes die je zo op je telefoon kunt downloaden. Modern design en moderne platformtechnologieën stimuleren tot een gezonder leven. Niks mis mee, zou je zeggen. “Ik wandel graag. Heerlijk om even het hoofd leeg te maken, terwijl je door het bos loopt. Maar daarin verandert wel degelijk iets als je een app als Fitbit op je telefoon zet. De app introduceert in je leven een competitieve relatie tot jezelf. De ruimte die je bewandelt, is geen stille natuur meer, maar een arena vol competitiepotentieel. Doe je het goed, dan krijg je een sterretje.”

Ik stel per definitie vragen bij nudging als techniek

“Soms heb je ondergepresteerd. Of je hebt een dag overgeslagen. Dan krijg je subtiele nudges. Een zachte aandrang om je gedrag bij te stellen. Ik stel per definitie vragen bij nudging als techniek. Maar omdat we ons druk maken over die ongemerkte aandrang, moeten we ook weer niet de andere vormen van normativiteit over het hoofd zien. Zo heeft de wandeling niets meer te maken met heerlijk je hoofd leegmaken. Iets wat privé was, wordt traceer- en leesbaar. Die leesbaarheid en die reductie van je gevoel zijn verbazingwekkend ingrijpend, zonder dat we er erg in hebben.”

Vragen blijven stellen

Als het aan Chris Detweiler ligt, pusht de filosofie ons tot het stellen van veel vragen bij wat we doen. “Ik ben blij dat ik op het hbo werk, dicht bij de beroepspraktijk. Ik doe onderzoek. Maar als filosofiedocent bij de opleiding Communicatie & Multimedia Design geef ik ook les aan ontwerpers. Wat zijn de gevolgen van de mooie dingen die zij maken? Wat dóet hun design met gebruikers? Dat soort vragen wil ik de komende jaren integreren in de onderwijspraktijk. In die praktijk is de rol van de psychologie al lang onderkend. Ik wil graag bereiken dat we net zo makkelijk filosofische en ethische vragen stellen bij wat we maken. Als hogeschool jagen we veranderingen in de beroepspraktijk aan. Vanuit welk mensbeeld? Wat zijn de ethische implicaties ervan? Die vragen moeten we blijven stellen.”

Intreerede

Kijk voor meer informatie over de intreerede op onze website.