De wereld is een rijke leeromgeving voor onderwijs-onderzoek

14 juli 2023

Bas van den Berg

Op 12 juni promoveerde Bas van den Berg aan Wageningen University & Research op regeneratief onderwijs. In zijn proefschrift 'Design Principles for Regenerative Higher Education in Times of Sustainability Transitions' onderzocht hij aan De Haagse Hogeschool hoe hoger onderwijs betekenisvol kan bijdragen aan het creëren van een duurzamere wereld.

Wat is regeneratief onderwijs en waarom is het nodig?

‘Bij regeneratief onderwijs kijk je hoe je het onderwijs kan (her)ontwerpen om betekenisvol bij te dragen aan grote duurzame transitieopgaven. Denk aan de energietransitie, circulaire economie en gezondheidscrisis. En dichterbij huis de woningcrisis en de boerenprotesten vanwege de stikstofcrisis. Ons ecologische systeem staat op instorten en wereldwijd wordt de sociale economische ongelijkheid steeds groter. Regeneratief onderwijs begint met de vraag: Wat heeft de wereld nodig? En wat hebben studenten nodig om daaraan bij te dragen? Docenten en studenten moeten samen nadenken over alternatieve systemen die geen schade veroorzaken, maar de aarde herstellen.’

Hoe komen we daar?

‘We beseffen dat het slecht gaat met de wereld. Op kleine schaal ontstaan gelukkig veel mooie initiatieven. Toch sijpelt het weinig door naar beleid, ingrijpende reorganisaties en  systeemveranderingen. Zo is ons hoger onderwijssysteem vooral gericht om studenten op te leiden voor een bepaalde functie en plek in de maatschappij. We moeten het onderwijs anders vormgeven en loslaten wat er al is. Docent en studenten moeten samen kijken wat ze gaan doen om de aarde te redden. De focus van het onderwijs ligt nu vooral op: wat kun je, wat weet je en wie wil je worden? En minder op: hoe doe je dat en met wie? We zien dat kennis en kunde steeds minder relevant worden. Voor informatie bekijk je een video op YouTube of je vraagt het aan ChatGPT. Belangrijk in het onderwijs is te ontdekken wat een student wil bijdragen aan de wereld.’ 

Wat doet De Haagse Hogeschool aan regeneratief onderwijs?

‘Kenniscentrum Mission Zero van De Haagse Hogeschool ontwikkelt een strategie voor een duurzame en rechtvaardige wereld. In de nieuwe onderzoeksagenda en de onderwijsvisie speelt duurzaamheid een grote rol. Ook komt er een actieplan. Het besef is er, maar er moet meer gebeuren dan gebouwen CO2-neutraal maken.

"Het klinkt redelijk activistisch, maar mijn doel is duizend onderwijsprofessionals zover krijgen dat ze voor 2030 bezig zijn met regeneratief onderwijs. Hopelijk ontstaat daardoor een sneeuwbaleffect en brengt dat écht een verandering teweeg."

Hoe kijk je terug op je tijd bij De Haagse Hogeschool?

‘De Haagse Hogeschool staat open voor verandering. Tijdens mijn onderzoek en het schrijven van mijn proefschrift kreeg ik steun en felle kritiek. Sommigen vonden het te utopisch, te zacht, te hippie. Dat is goed. Veranderingen gaan altijd gepaard met tegenslag. Het merendeel van de docenten ziet dat het anders moet met de aarde en maakt zich druk over de klimaatverandering. Toch blijft het voor velen een ver-van-mijn-bedshow, omdat ze niet voelen en daadwerkelijk ervaren dat het slecht gaat. Als we ‘weten’ kunnen vertalen naar ‘voelen’ en ‘leven’, dan komt er een beweging op gang.’

Waar liggen de kansen op het gebied van onderzoek en/of de Haagse als kennisinstelling?

‘De wereld is een rijke leeromgeving voor onderwijsonderzoek. De Haagse Hogeschool kan onderzoeksvraagstukken verbinden aan wat er speelt in de regio. Wat is bijvoorbeeld een rechtvaardige manier om de Noordzee te gebruiken voor onder meer ecotoerisme, opslag en opwekking van energie en voedselproductie? Of: Waarom ligt de levensverwachting in de ene wijk twintig jaar lager dan in een andere wijk?’

Wat zijn je meest bijzondere ervaringen?

‘Het was een eer om te spreken tijdens de opening van het schooljaar van de universiteit van Wageningen. Voor de eerste keer in de geschiedenis ging het over onderwijs. Ik vond het interessant om workshops en trainingen te geven aan schoolleiders en docenten. Ook deed ik mijn best om mijn proefschrift toepasbaar, begrijpelijk en toegankelijk te maken. Een collega gaf me een mooi compliment: ‘dit proefschrift leest als een roman’.

Hoe hoop je dat het Kenniscentrum Mission Zero zich over vijf jaar heeft ontwikkeld op het gebied van regeneratief onderwijs?

‘Mooi als regeneratief onderwijs deel uitmaakt van de basistraining voor docenten. Dat er een onderwijsgroep of lectoraat is over dit thema en elke opleiding een docent heeft die hierin bekwaam is. Verder ben ik benieuwd hoe docenten zich ontwikkelen in de transitie van weten naar leven. Hoe leiders en managers hierin een faciliterende rol gaan spelen. We zijn gewend om dingen op een bepaalde manier te doen. We zien soms niet dat het anders of beter kan. Alles is her te ontwerpen. En er zijn vaak meer oplossingen mogelijk dan we denken, zelfs binnen de huidige grenzen. Soms is de oplossing heel dichtbij.’

Geïnteresseerd in het onderwerp en wil je meer weten?

Lees hier het proefschrift “Design Principles for Regenerative Higher Education in Times of Sustainability Transitions”  van Bas van den Berg.

Luister dan eens naar de podcast: