Digitale innovatie op de werkvloer: hoe blijft technologie mensgericht?

Digitalisering speelt een steeds grotere rol op de werkvloer. Van AI-systemen die cv’s screenen tot dashboards die werkprestaties monitoren – technologie verandert de manier waarop we werken ingrijpend. Maar hoe zorgen we ervoor dat deze ontwikkelingen eerlijk en mensgericht blijven? 

In de minor Future of Work van De Haagse Hogeschool onderzoeken studenten vanuit disciplines als HR, communicatie en organisatiekunde de werkplek van de toekomst. Ze richten zich op vragen als: hoe beïnvloedt technologie de werkcultuur? Welke ethische dilemma’s ontstaan er? En hoe kunnen organisaties digitalisering inzetten zonder medewerkers te benadelen? Ook onderzoekers van het Centre of Expertise Digital Operations & Finance houden zich bezig met deze vraagstukken binnen het onderzoeksthema Future of Work. In dat kader werd de masterclass Ethics Inc. ontwikkeld, waarin deelnemers spelenderwijs de impact van digitale innovaties verkennen. 

Ethische dilemma’s in digitalisering

De Europese Unie heeft duidelijke richtlijnen opgesteld om digitale technologie betrouwbaar en mensgericht te maken. Zo moet digitale technologie:

1. De mens ondersteunen bij het maken van weloverwogen beslissingen, zonder de controle over te nemen.
2. Veilig zijn en om kunnen gaan met fouten en onvoorziene omstandigheden. 
3. De privacy van de gebruiker respecteren. 
4. Transparant zijn in hoe het werkt en beslissingen neemt.
5. Diversiteit en eerlijkheid bevorderen en discriminatie voorkomen.
6. Duurzaam en milieuvriendelijk zijn, zodat toekomstige generaties hier ook baat bij hebben.
7. Verantwoordelijkheid en controleerbaarheid waarborgen. 

Om deze principes praktisch toepasbaar te maken, ontwikkelden Stichting Toekomstbeeld der Techniek (STT), Hogeschool Utrecht en het Koninklijk Nederlands Normalisatie Instituut (NEN) de serious game Ethics Inc. Fabienne Reedijk, onderzoeker bij het Centre of Expertise Digital Operations & Finance en docent aan de opleiding Applied Data Science & Artificial Intelligence, paste het spel aan voor een bredere toepassing en introduceerde het in de minor Future of Work. 

Spelenderwijs leren over ethiek

Tijdens het spelen van Ethics Inc. kruipen studenten in de huid van verschillende stakeholders, zoals programmeurs, gebruikers, wetgevers en opdrachtgevers. De casussen variëren van een welness-app op de werkvloer tot een systeem dat emoties bij advertenties voorspelt. 

Het spel helpt deelnemers om verschillende prioriteiten zorgvuldig te verkennen en, indien nodig, de functionaliteit van technologie te herformuleren. Zo worden ethische dilemma’s by design bespreekbaar gemaakt. Studenten ervaren hoe een verandering van perspectief kan leiden tot nieuwe inzichten. Zoals een van hen treffend verwoordde: "Het switchen van perspectief tussen gebruiker, wetgever, opdrachtgever en ontwikkelaar is echt een eye-opener. Digitale functionaliteit is belangrijk, maar eerlijkheid en privacy gaan (bijna) altijd voor!"

Fabienne Reedijk, als docent Data Science goed bekend met de ethische kant van technologie, reflecteert op het idee van het spel: “Je ziet dat dilemma’s rondom digitale technologie vrij universeel zijn. Binnen het Centre of Expertise hebben we het ook gehad over de ongelijkheid in ‘empowerment’ die kan ontstaan. Denk aan werknemers die profiteren van digitale technologie, bijvoorbeeld omdat ze meer tijd krijgen voor andere taken, tegenover degenen die hun zelfstandigheid of zelfs hun baan verliezen. Zulke aspecten komen in de game aan bod.”

Jenny Coenen, lector Smart Sustainable Manufacturing bij het Centre of Expertise Digital Operations & Finance, vult aan: “We hebben nu een instrument waarmee we zowel binnen ons Centre of Expertise als met het werkveld het gesprek kunnen voeren over ethische vraagstukken bij de ontwikkeling van digitale technologie. Of je nu ontwerper, programmeur, data scientist, organisatieadviseur, marketeer of jurist bent – iedereen komt ethische dilemma’s tegen. Dit spel geeft een duwtje in de rug om die lastige gesprekken aan te gaan en door te praten tot er écht wederzijds begrip is.” 

Meer weten?

Benieuwd naar de serious game Ethics Inc. of de aangepaste versie voor het Centre of Expertise Digital Operations & Finance? Neem contact op met Fabienne Reedijk (f.h.reedijk@hhs.nl) of Jenny Coenen (j.m.g.coenen@hhs.nl). 
De originele serious game is te vinden op de website van de Hogeschool Utrecht.