Inclusie is makkelijk gezegd, maar hoe dan?

‘Deep democracy kan helpen bij het voeren van moeilijke gesprekken’ 

Inclusie. Co-creatie. Mooie woorden, maar hoe geef je ze vorm in een weerbarstige werkelijkheid? Alle stemmen mogen klinken aan de tafels van De Haagse. Maar wat als er spanningen zijn in een team? Als dingen voortdurend blijven etteren, omdat ze niet genoemd worden? Juist dan is deep democracy een methode om inclusiviteit handen en voeten te geven. Een gesprek met Froukje Jellema en Ellen Noordam. Bereid je voor op ‘nattigheid’. We bewegen ons onder en boven water; we hebben het over visjes die haaien kunnen worden.   

Froukje is docentopleider en programmacoördinator bij The Hague Center for Teaching and Learning (HCTL). Op haar initiatief is deep democracy toegevoegd aan het trainingsaanbod van HCTL. Ellen Noordam maakt als teamcoach gebruik van deze methode die gericht is op inclusieve besluitvorming, co-creatie, duurzame verandering en participatief en dienend leiderschap. Voorwaar niet de minste zaken: ze resoneren in het nieuwe Instellingsplan van De Haagse. 

Wijsheid van de minderheid 

Froukje is ervan overtuigd dat deep democracy kan helpen bij het voeren van inclusieve gesprekken en inclusief onderwijs. Het is een methode die ook kan helpen bij moeilijke gesprekken in de les. Met veel passie geeft zij de tweedaagse HCTL-training Deep Democracy aan iedereen die hiervoor openstaat. Ellen laat in haar teamcoaching zien dat deze methode werkt. 

Na een tijdje durven meer mensen die stap naar voren te zetten, om zelf iets te zeggen.

“In veel teams is het zo dat twee of drie mensen altijd het woord voeren tijdens een overleg. De anderen zijn wellicht afgedwaald of afgehaakt. Zij denken aan een volgend overleg, een les of wat zij die avond gaan eten. Om daar verandering in te brengen, komt deep democracy met ‘het gesprek op voeten’. Je staat in een grote kring. Als je wat wilt zeggen, doe je een stap naar voren. Wie het met jou eens is, zet ook die stap naar voren. Dan hoef je nog niets te zeggen. Na een tijdje zie je dat mensen meer gaan durven. Ze zetten ook die stap naar voren om zelf iets te zeggen. Zo doorbreek je het oreren van de enkelingen, laat je meer stemmen horen en leg je de wijsheid van de minderheid op tafel. De gesprekken worden daardoor pittiger en rijker.” 

Onderstroom 

Ellen: “Het is fijn als het in een gesprek schuurt op de inhoud, zolang de betrekkingen maar inclusief blijven. Nu denken teamleden vaak: zo gaan de dingen nu eenmaal, ik houd mijn mond wel. Dan lijkt een team heel harmonieus, maar iedereen doet z'n eigen ding en is heel lang geleden gestopt met praten. Die mensen laten dan wel in een andere omgeving hun onvrede horen. Dan krijg je een onderstroom die soms al jaren aan de gang is en lastig boven tafel te krijgen is.” 

Weerbericht 

Froukje: “Deep democracy gebruikt aansprekende beeldtaal: een gesprek met voeten voeren, een weerbericht geven, de sabotagelijn onder water die al dan niet destructieve vormen aanneemt. Denk aan: al dan niet cynische grapjes maken, roddelen en opzettelijk tegenwerken. Het is een proces van kwaad tot erger: visjes (de grapjes) groeien uit tot haaien (bewust tegenwerken). De spannende vraag is dan hoe je die onderstroom boven water krijgt. Hoe je ervoor zorgt dat kleine spanningen (visjes) geen grote problemen (haaien) worden.  

Stel dat jij je zenuwachtig voelt in een groep. Dan kun je ‘een weerbericht geven’: ik merk dat ik last van de zenuwen heb; voelen jullie dat ook? Als dat zo is, is dat een opening om de onderstroom te benoemen en boven water te halen. Als dat niet zo is, misleidt jouw gevoel je of is de groep er nog niet aan toe om onder water te gaan en de processen die daar spelen naar boven te halen.” 

Sabotagelijn 

Ellen: “Wanneer in een gesprek drie keer ergens op gezinspeeld wordt, is dat niet toevallig of opmerkelijk, maar duidt dat op een patroon. Dan vraag ik als coach: ‘Hé, zie ik hier een visje onder water? Zullen we hem eens boven water halen? Als het team daarmee instemt, krijg je een dialoog. Die mag inhoudelijk schuren, als hij maar niet de onderlinge betrekkingen aantast. Deep democracy biedt een veilige taal. Je krijgt makkelijke, beeldende woorden om een moeilijk gesprek te voeren.” 

Deep democracy biedt een veilige taal om een moeilijk gesprek te voeren.

In de bovenstroom kijk je met elkaar als team hoe je de overkant van de rivier wilt halen. Maar wat in de onderstroom gebeurt, bepaalt of je daar wel of niet samen aankomt. Ellen: “Als er in die onderstroom te veel visjes zijn en als die visjes haaien zijn geworden, dan wordt de sabotagelijn onder water steeds forser. Die onderstroom is er. Altijd. In ieder team. Maar als team bepaal je of die onderstroom destructief wordt.” 

Vertragend 

Froukje: “Deep democracy zal het teamproces in eerste instantie vertragen. Maar als je het goede gesprek voert, zie je vroeg of laat weer een versnelling. Door te vertragen, krijg je een inclusief team.” De Haagse Hogeschool doet veel om inclusie te bevorderen. Ellen: “Maar dan gaat het vaak over minderheden. Met deep democracy krijg je boven water wat echte inclusie in de weg staat.” Froukje: “Dus laten we die lastige gesprekken met elkaar gaan voeren. In je team en in de les. Zoek in jezelf, in je team en in de klas de plek waar het moeilijk wordt.” Ellen: “Het is schadelijker voor een team of een klas als je die moeilijke gesprekken niet voert dan wanneer je ze wel voert. Als we lang ergens omheen blijven lopen, wordt de situatie niet beter. Neem samen de tijd om je team en je klas inclusiever te maken.”  

Meer informatie 

• Lees meer over de tweedaagse training Deep Democracy  van HCTL. 
• Lees meer over deep democracy en over het boek Deep democracy; de wijsheid van de minderheid.