Klimaatverandering zet onze mensenrechten onder druk

17 november 2022

Hal in de Haagse Hogeschool

In december staat het Faith in Human Rights Festival van De Haagse stil bij de rechten van de mens. Precies één jaar voor de wereldwijde viering van het 75-jarig bestaan van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens. Die verklaring werd opgesteld door onze voorouders in een wereld waar de gevolgen van klimaatverandering niet dagelijks nieuws was. Een wereld waar mensen niet ziek werden van vervuilende industrie en niemand het woord ocean soup kende. Is het tijd voor modernisering van de mensenrechten?

In het zuiden van Madagaskar hebben meer dan een miljoen mensen nauwelijks te eten door een verwoestende droogte. In Wijk aan Zee krijgen kinderen kanker door stofregens van vervuilende industrie. Bangladesh raakt steeds meer landbouwgrond kwijt door de stijging van de zeespiegel. Het Amazonegebied dreigt in een savanne te veranderen. Bergen plastic afval uit Nederland belanden in Indonesië en bedreigen daar de gezondheid van mens en dier. Iedereen kent de voorbeelden hoe we als mens omgaan met de natuur en daarmee de leefbaarheid van de aarde voor onszelf, dieren en planten schaden. En onze eigen mensenrechten en die van anderen in gevaar brengen.

Klimaatverandering schaadt mensenrechten

Binnen nu en vijf jaar is klimaatverandering de belangrijkste oorzaak van mensenrechtenschendingen wereldwijd. Dat schrijft Wordt Vervolgd, het magazine over mensenrechten van Amnesty International, in 2021. Amnesty vroeg 40 Nederlandse experts op het gebied van mensenrechten naar hun mening. Hun conclusie? “Klimaatverandering maakt steeds meer gebieden op aarde onleefbaar waardoor er grotere vluchtelingenstromen zullen komen.” Vooral bevolkingsgroepen die toch al kwetsbaar zijn, hebben het meest te lijden zoals inheemse gemeenschappen, migranten, vrouwen, ouderen, kinderen en armen.

Mens niet meer middelpunt

“Onze voorouders hadden beter naar de filosoof Spinoza moeten luisteren”, vindt Tamara Lewis. Zij is lid van het lectoraat Wereldburgerschap en doet onder andere onderzoek naar relatie tussen mensenrechten en de natuur. Spinoza leefde in de 17e eeuw, in de tijd van de Verlichting. Volgens Spinoza is God de wereld. De natuur, de dieren, de mensen: alles is God. En daarom moeten mensen zorgvuldig en goed omgaan met elkaar en met de natuur. En is de mens niet beter dan een dier. En de ene mens niet beter dan de ander. “Onze voorouders kozen voor een andere weg. Zij vonden de mens het middelpunt van het bestaan en het uitgangspunt voor de wet- en regelgeving. En maakten de natuur tot hun eigendoom.” Volgens Tamara is er een verandering in denken nodig. “De aarde is niet van de mens. De mensenrechten die onze voorouders 75 jaar geleden geformuleerd hebben, komen met plichten, namelijk de zorg voor alles wat op aarde leeft.”

Natuur krijgt ook rechten 

Ideeën om de balans tussen mens en natuur te herstellen komen overal op. En leiden ook tot actie. In steeds meer landen krijgt de natuur rechten omdat bescherming van bossen, rivieren en andere elementen van een gezonde leefomgeving directe invloed heeft op het leven en gezondheid van mens en dier.  Zo werd bijvoorbeeld de Turag River in Bangladesh een rechtspersoonlijkheid. Veel mensen zijn afhankelijk van deze rivier voor water, irrigatie, wassen en transport. De lokale gemeenschap vond de vervuiling van de Turag onacceptabel. Ook dreigde de rivier te verdwijnen doordat bedrijven en overheden zand en vervuilde grond in de rivier stortten om industrie te realiseren. Als rechtspersoonlijkheid heeft de rivier een stem gekregen bij bestuurlijke besluiten. De rechten voor de natuur zijn wereldwijd in opmars. Ook in Nederland. Zo wil bijvoorbeeld de stichting Maas Clean-up erkenning van de Maas als rechtspersoon.

Natuur en muziek

Tijdens het festival Faith in Human Rights dagen we je uit om na te denken over de toekomst van de mensenrechten. Wat betekenen ze voor jou en voor de generaties na jou? Om je te inspireren zijn er verschillende activiteiten waar je aan mee kunt doen. Zo kun je bijvoorbeeld luisteren naar een concert van studenten van het Koninklijk Conservatorium uit Den Haag. Zij spelen stukken met als thema ´mens en natuur´ van componist Kate Moore. Zij studeerde aan het Koninklijk Conservatorium maar groeide op in Sydney, Australië. “De natuur is altijd een grote inspiratiebron voor me geweest. Toen ik jong was ging ik hiken in de rimboe en ervaarde ik de kracht die de natuur me gaf. Ik heb de natuur nodig om me vrij te voelen en helemaal mezelf te kunnen zijn. De verwoesting van de natuur wereldwijd maakt me verdrietig en angstig. Met mijn muziek wil ik mensen inspireren om meer waardering te geven aan de natuur.” Kate schreef ´Days and Nature´ in een kunstenaarsresidentie in de bush in Australië. "Het werk gaat over de manier hoe de mens met industrie de organische groei van natuurlijke omgevingen en ecosystemen onderbreekt.”

Verbonden voelen

Porter Ellerman is een van de studenten van het Koninklijk Conservatorium die zal spelen tijdens het festival. Porter is percussionist en groeide op in Arizona (VS). Vlak voor zijn vertrek naar Nederland in 2021 waren er plannen om een snelweg aan te leggen, dwars door de Sonoran Desert in Arizona. “Ik ging weg dus kon niet veel doen. Toen realiseerde ik me dat ik als muzikant niet alleen mensen wil vermaken met mijn muziek, maar ook een boodschap wil vertellen. Met mijn muziek wil ik een verschil kunnen maken.” Porter onderzoekt onder andere hoe hij met muziek mensen meer bewust kan maken van het belang van de natuur. “Als je een versterker verbindt met een cactus, dan hoor je het geluid van een cactus. Zo heeft elke plan zijn eigen stem.” Porter speelt mee met het stuk ‘Child of Tree’ van John Cage. “Muziek brengt creativiteit los. Onze muziek vertelt je niet wat je moet doen om de natuur te beschermen. Ik hoop dat je hoort en voelt dat wij, componist en musici, om de natuur geven en je je met ons en de andere luisteraars verbonden voelt. Samen kunnen we de aarde meer leefbaar maken.”

Meer informatie

Het concert vindt plaats op 8 december als onderdeel van het festival Faith In Human Rights. Kijk voor het programma op de website van De Haagse en meld je aan voor de workshop van jouw keuze.