‘Mensen debatteren alsof alleen zij het patent hebben op het moreel gelijk’

“De eerste decennia van mijn loopbaan als psycholoog had ik veel mensen in therapie. Toen dat voor mij als een herhaling van zetten aanvoelde, raakte ik duidelijk ‘mijn heilige vuur kwijt’. Mijn leidinggevende raadde mij aan om onderzoek te gaan doen. Wij deelden samen dezelfde fascinatie. We wilden beter begrijpen bij welke cliënten onze behandeling aansloeg en bij wie niet. Dat was het begin van mijn onderzoekscarrière.” Rainer Hensel, onderzoeker pur sang, heeft eind juni zijn carrière afgesloten bij De Haagse Hogeschool. Een interview met een melancholische mens, een filmcomponist die muziek schreef voor alle films van zijn jeugdvriend Theo van Gogh.

Als hij terugkijkt op zijn leven en carrière als op een film, past daar wat hem betreft vooral melancholische muziek bij. “Ik heb een Duitse afkomst. Net na de Tweede Wereldoorlog ben ik met mijn ouders naar Nederland verhuisd. Ik kwam terecht in een voor Duitsers heel guur sociaal klimaat. Op de lagere school werd mij voorgehouden dat ik mij als Duitser schuldig had gemaakt aan een grote misdaad. En later in de vriendengroep werden grappen gemaakt als: laat Rainer maar niet bij de gaskraan zitten. Van jongs af aan heb ik mijn verzoend met een ondergeschikte rol. Theo van Gogh, vermoord in 2004, en ik waren vrienden. Maar ik heb nooit de vileinheid gehad die hem kenmerkte.”

Heilig vuur

“Wat mij drijft, is pionieren, experimenteren, mooie dingen maken. Keer je het om, dan word ik níet getriggerd door meer van hetzelfde.” De rode draad in zijn carrière is mensen opleiden en begeleiden op het gebied van organisatieontwikkeling, leiderschap, HRM en competentieontwikkeling. Maar het laatste decennium was het kernthema van zijn onderzoek en onderwijs het opleiden tot en ontwikkelen van innovatief ondernemerschap. Hij heeft een shared mental model ontwikkeld, waarvoor hij uit de wetenschappelijke hoek, ook internationaal, veel positieve reacties heeft ontvangen. “Genoeg om trots op te zijn. En dat ben ik ook. Maar als ik op een feestje wat vertel over zo’n statistisch model, snappen mensen er helemaal niets van. En toch is onderzoek doen het heilig vuur dat in mij brandt. Als wetenschappelijk onderzoeker wil ik vooral evidence based handelen. ”

Dat heilig vuur voelt de lezer in Rainers proefschrift uit 2010 met de titel The sixth sense in professional development. Het is een studie naar de rol van persoonlijkheid, houdingen en feedback op professionele identiteit en ontwikkeling.

Filmmuziek

Nog even terug naar de muziek. Als jongetje speelde Rainer al in orkesten. Als student heeft hij altijd in allerlei bandjes gespeeld. “Totdat ik merkte dat ook de popmuziek heel gauw meer van hetzelfde ging worden. Steeds weer die simpele dreun, de drie akkoorden die langskomen. Ook in de muziek wilde ik nieuwe dingen bedenken. Daarom ben ik zelf muziek gaan maken en heb ik veel filmmuziek geschreven. Onder andere voor alle films van Theo van Gogh: ‘Terug naar Oegstgeest’ (1987), ‘Interview’ (2003), ‘Cool’ (2004), ‘06/05’ (2004). En na zijn dood heb ik de muziek geschreven bij de film ‘Valse Wals’ (2006). In die rol als componist heb ik alle vrijheid om nieuwe dingen te ontwikkelen. Dat ligt mij erg goed.”

In de rol van componist heb ik alle vrijheid om nieuwe dingen te ontwikkelen. Dat ligt mij erg goed

Een match

Bij De Haagse Hogeschool is Rainer jarenlang docent en onderzoeker geweest. De laatste twaalf jaar docent bij de opleiding Ondernemerschap en Retail Management (ORM), daarvoor bij de coach-opleiding van De Haagse Hogeschool en bij de opleiding HRM. Als onderzoeker was hij de laatste jaren verbonden met het lectoraat Duurzame Talentontwikkeling. Door een mooie synergie en het extern gefinancierd onderzoeksproject ‘Future Proof Retail’ is er iets bijzonders ontstaan. Studenten hebben aan dat onderzoek meegedaan, een opleidingsmanager heeft wetenschappelijk meegeschreven.

Rainer weet door zijn onderzoek wat er nodig is om een goede ondernemer te worden. Daar ging hij voor.  Met vragenlijsten, terugkoppelingen daarop, workshops, filmpjes etc. “Als docent is het mijn belangrijkste uitdaging geweest om een match te bereiken tussen twee belangrijke dingen: ik wilde dat de studenten profijt hadden van   wat ik had ontdekt tijdens mijn onderzoek. En ik wilde dat zij het goed naar hun zin hadden bij de opleiding.” 

Instructiefilmpjes

Op YouTube circuleren veel instructiefilmpjes van Rainer met uitleg over het Big Five-persoonlijkheidsmodel: over extraversie (initiatiefrijk zijn/gericht op de buitenwereld), inschikkelijkheid, zorgvuldigheid, emotionele stabiliteit en openheid. Dit Big Five-persoonlijkheidsmodel heeft zijn validiteit bewezen en wordt veel gebruikt door opleidingen en bij werving en selectie. Daarin zie je Rainer voor de camera zitten alsof het je beste oom is.

Competenties

“Tijdens mijn carrière aan De Haage Hogeschool raakte het begrip ‘competenties’ in zwang. Competentiegericht onderwijs. Voor mij was het heel interessant om te onderzoeken welke samenhang er is tussen competenties en persoonlijkheid. Was die competentietheorie wel valide? Ik heb daar onderzoek naar gedaan: elementen van het Big Five-persoonlijkheidsmodel crossvalideren met competenties. Want kennisontwikkeling is een iteratief en circulair proces: kennis wordt altijd stap voor stap ontwikkeld. Het ene inzicht volgt op het andere. Je schiet niet in één keer door van A naar Z.” 

“Ik zie dat mensen niet altijd openstaan voor dat iteratief proces. Dat zij hun beeld van competenties niet willen aanpassen aan nieuwe wetenschappelijke resultaten. Dat zij al heel snel met hun oordeel klaarstaan. Dan is er geen sprake meer van stap voor stap nieuwe inzichten verwerven. En dat heeft alles te maken met moraliteit.”

Moraliteit filtert

“Voor de statistiek zijn alle data belangrijk. Moraliteit filtert juist data. Een voorbeeld: mijn vriend geeft leiding aan een architectenbureau. Hij kwam erachter dat de architecten bij hem in dienst vanuit hun visionaire bevlogenheid veel meer uren stopten in een project dan konden worden gedeclareerd. Daar sprak hij zijn mensen op aan. Toen ik deze casus neerlegde bij coaches, zagen die het puur instructieve en voor sommigen zelfs dictatoriale optreden van mijn vriend. Ze zagen niet dat zijn bureau bijna failliet ging. Daar zie je hoe moraliteit filtert.”

Salonfähig

“Een ander voorbeeld: de hoogleraar Paul Scheffer publiceerde in 2000 het essay ‘Het Multiculturele Drama’. Dat werd een geruchtmakende publicatie. Hem werd verweten dat hij daarmee discriminatie salonfähig had gemaakt. In dat essay wees hij op twee dingen: de enorme morele verplichting om de vluchtelingenstroom op een humane wijze op te vangen én de spanning die dat in de samenleving gaat geven. De verwijten aan zijn adres kwam vooral uit de hoek van de linkse intelligentsia. Scheffer schreef twee dingen, maar één ding werd uitgefilterd. Mensen kunnen moeilijk omgaan met contraire perspectieven. Schopenhauer schreef al: “Het lastigste is om de mensheid te leren dat dingen waar en tegelijkertijd onwaar kunnen zijn.”

Moord op Van Gogh

De moord op zijn vriend Theo van Gogh (2004) greep Rainer Hensel enorm aan. “Ik was volledig knock-out. De moord was voor mij het bewijs van zijn gelijk over de gevaren van de extremistische islam. Een paar weken later werd ook een aanslag op mijn zoon gepleegd. Dat was een heftige tijd. Ik ben daardoor niet veranderd. Gewoon een brave burger gebleven. Theo zei eens daarover: “Het ergste van de naoorlogse Duitsers is dat het zulke conformistische [piep] zijn.” Daar had hij gelijk in. Het deprimeerde mij wel dat mensen vielen over de woordkeus van Theo en niet zagen wat hij bedoelde. Omdat mensen niet willen kijken naar contraire perspectieven, is de wereld sindsdien alleen maar meer in kampen verdeeld geraakt.”

Shared mental model

Rainer is op veel dingen uit zijn carrière trots. Zeker op zijn shared mental model. “Als je met elkaar een goed gesprek wilt voeren, is het van belang dat je mentaal alle lagen in dat gesprek goed snapt. Je moet de contraire perspectieven naast elkaar kunnen zetten, zonder waardeoordeel. Hooguit kun je zeggen: let’s agree to disagree. 

Met mijn melancholische aard kan ik daardoor gedeprimeerd raken. Ik zou er meer om moeten kunnen lachen

Vervolgens ga je daarover in debat. Dat debat moet vooral cognitief zijn en niet moralistisch, niet waardegeladen. Op basis van dat debat moet je samen tot de belangrijkste conclusies zien te komen. Heb je tegengestelde ideeën of overtuigingen, dan moet je ervoor zorgen dat het gesprek cognitief blijft. Het debat ontspoort zodra het waardegebonden is. Dan verwijt de ene partij de ander dat die discrimineert, desinformatie verspreidt etc. Kijk wat er dagelijks gebeurt in de politiek en de media.”

“Mensen debatteren vanuit de gedachte dat zij het patent hebben op een moreel gelijk. Met mijn melancholische aard kan ik daardoor gedeprimeerd raken. Ik zou er meer om moeten kunnen lachen.”

Publicaties

Promotieonderzoek: Hensel, R.W. (2010). The sixth sense in professional development, [Doctoral dissertation, University of Twente].

Belangrijke recente publicaties:

Hensel R.W., Visser, R.C. & Sjoer, E. (2024). Developing effectuation skills in digitally operating, entrepreneurial teams: the functionality of a multi-source assessment system’. European Journal of International Management, 24(4), 362-391.

Hensel, R., Visser, R., Overdiek, A., & Sjoer, E. (2021). A small independent retailer's performance: Influenced by innovative strategic decision-making skills?. Journal of Innovation & Knowledge, 6(4), 280-289. 

Hensel, R., Visser, R., Overdiek, A., & Sjoer, E. (2020). Hoe ondernemen kleine retailers succesvol?. Holland Management Review, 37(1), 17-23.

Hensel, R., & Visser, R. (2020). Does personality influence effectual behaviour?. International Journal of Entrepreneurial Behavior & Research, 26(3), 467-484. 

Hensel, R., & Visser, R. (2019). Explaining effective team vision development in small, entrepreneurial teams: A shared mental models approach. Journal of Small Business Strategy, 29(1), 1-15.