Wat kunnen labs van elkaar leren?

Ieder living lab heeft eigen doelen, processen en een cultuur. Soms zijn die bewust gekozen, soms zijn ze gewoon ontstaan. Het loont hoe dan ook om regelmatig even stil te staan: wie zijn we, wat doen we en waarom? En het wordt nóg interessanter als je inspiratie opdoet bij anderen. In Future-Proof Labs helpen onderzoekers living labs reflecteren op hun functioneren. Janneke Sluijs en Alice Schut zetten twee uitersten tegenover elkaar: een burgerinitiatief en een universitair lab.

Janneke voert haar onderzoek vooral uit aan de keukentafel. Of in de tuin, zodat de bestuursleden van het lab meteen een was kunnen ophangen. ‘Maar hoe gemoedelijk en ontspannen het ook verloopt, het gaat écht ergens over. De bewoners van deze kleine buurt werken samen met de gemeente, netbeheerder, softwarebedrijven en verschillende kennisinstellingen aan een plan voor de lokale energietransitie. Ze willen hun duurzaam opgewekte energie via een smartgrid verdelen over 3000 nabijgelegen huishoudens, en zo slim inspelen op overschotten en tekorten’, vertelt Janneke. ‘Nu zijn lang niet alle bewoners van het lab technisch onderlegd, maar er is wel veel toewijding. Deze mensen hebben een huis gekocht waar ze hun kinderen willen grootbrengen. Zo hebben ze zich voor dertig jaar aan dit lab verbonden én aan elkaar.’

Zit er nog meer in?

Heel anders is het lab waar Alice onderzoek doet. Daar is het initiatief voor het lab genomen door een grote kennisinstelling. ‘Het is bovenal een plek om innovaties te ontwikkelen en te testen’, vertelt Alice. ‘Vrijwel alle deelnemers aan dit lab doen mee omdat het hun werk is. Ook hier is er zeker toewijding en passie, maar vooral voor de technologische ontwikkelingen en minder voor de plek zelf. De bewoners zijn bijvoorbeeld ook studenten die na een paar jaar weer weggaan. In vergelijking tot het lab van Janneke, heeft dit lab dus een vrij ‘vluchtig’ karakter. Dat heeft zowel voor- als nadelen. Enerzijds dwingt het deelnemers om de rollen duidelijk af te spreken en strakke planningen te maken. Ieder voert zijn deel feilloos uit en er wordt enorm veel klaargespeeld in korte tijd. Anderzijds hoor ik tussen de regels door dat deelnemers twijfelen: hebben we echt alles uit de samenwerking gehaald?’

Kwetsbaar kunnen zijn

Het idee van een lab is dat er niet alleen wordt geëxperimenteerd met de techniek, maar ook met de manier van samenwerken. Een valkuil waar veel labs instappen, is dat ze meer uitgaan van collaboratie dan van cocreatie. Janneke: ‘In het lab waar ik onderzoek doe zijn de bewoners wel druk bezig met die cocreatie. Ze maken heel bewust gebruik van technieken om los te komen van bestaande structuren en tot iets te komen dat van hen allemaal is. Maar voor de gemeente en de netbeheerder is dat veel kwetsbaarder. Zij hebben jarenlang hun geld en bestaansrecht gehaald uit het oude model waarin zij alles organiseerden en bepaalden, maar nu krijgen bewoners misschien een grotere rol. Dat is spannend. Ik kom dan ook heel graag te weten wat hun kijk op de cocreatie is.’

Meer weten? Woon onze online kennissessie bij!

Meer weten over verschillende living labs en de vaste elementen voor succes? Tijdens de online kennissessie van Future-Proof Labs delen 5 onderzoekers, onder wie Janneke en Alice, hun inzichten. Wil je erbij zijn? Dan zien we je graag op woensdag 20 april van 10.30 tot 12.00 uur. Kijk hier voor meer informatie en de aanmeldlink.

Over Future-Proof Labs

Future-Proof Labs loopt nog tot 2023 en heeft als doel labs meer inzicht te geven in hun functioneren. Lees voor meer achtergrond dit interview met Anja Overdiek en Gabriela Bustamante.